گروه پرونده ویژه بازارنیوز- فاطمه چراغلو(کارشناس اقتصادی)؛ روابط ایران و ارمنستان که از پشتوانه چند هزار ساله برخوردار است بر پایه ارتباطات فرهنگی سیاسی و تاریخی دیرینه دو کشور همسایه و همچنین اشتراکات معنوی و فکری دو ملت استوار است. مشترکات نژادی، جغرافیایی تاریخی و فرهنگی آن قدر گسترده است که تفاوت دینی به چشم نمی‌خورد تا جایی که می­توان ادعا کرد نزدیک­ترین کشور از لحاظ فرهنگی به ایران ارمنستان است.  

همین امر بستر‌های لازم برای درک متقابل جوامع ایرانی و ارمنی از یکدیگر را فراهم آورده که موجب شده تا ایران و ارمنستان با بهره گیری از این ظرفیت­‌های تاریخی هویتی و فرهنگی و همچنین ادراک مثبتی که در اذهان جوامع آن‌ها از یکدیگر نقش بسته است روابط خود را بخصوص از لحاظ فرهنگی بیش از پیش مستحکم نمایند.  

به دنبال این تحول فرصتی شگرف برای دو کشور همسایه ایران و ارمنستان پدید آمد تا پیوند‌های کهن  و دیرینه خود را بیش از پیش مستحکم نمایند. در این گزارش ضمن مقایسه وضعیت اقتصادی ایران و ارمنستان به بیان ظرفیت ­های همکاری دو کشور برای خنثی­ سازی تحریم­‌های ایران پرداخته می­‌شود.

 

الف) مقایسه مهم‌­ترین شاخص ­های کلان اقتصادی ایران و ارمنستان

نمودار 1 در چهار بخش جداگانه، رشد اقتصادی، تورم، تولید و جمعیت به مقایسه عملکرد ایران و ارمنستان پرداخته است. همانطور که ملاحظه می گردد، مهم­ترین نکات این مقایسه عبارت است از:

1)        با توجه به مقایسه بین ایران و ارمنستان در زمینه تولید، می‌توان گفت که ایران در طول سال‌های 2000 تا 2022 توانسته است تولید خود را به صورت پیوسته افزایش دهد. در حالی که ایران توانسته است در طول این دوره زمانی پیشرفتی در زمینه تولید داشته باشد، ارمنستان به نظر می‌رسد قادر به رشد و توسعه تولید نبوده است و همچنان در سطح پیشینه خود به فعالیت‌های تولیدی خود ادامه داده است.

2)        در مقایسه جمعیتی بین ایران و ارمنستان، مشخص است که جمعیت ایران همواره بیشتر از چهل برابر جمعیت ارمنستان بوده است. این نسبت جمعیتی به معنای این است که تعداد افراد ساکن در ایران به طور قابل توجهی بیشتر از تعداد افراد ساکن در ارمنستان است.

3)        در طول سال‌های 2000 تا 2022، میزان تورم در ایران به طور کلی طی یک الگوی نوسانی بوده است. به این معنی که در این دوره زمانی، نرخ تورم در ایران به صورت متناوب بین افزایش و کاهش تغییر کرده است. در مقابل در کشور ارمنستان، تورم در طول این سال‌ها روند باثباتی نسبت به ایران داشته است. در واقع تورم در ایران همواره بیش از تورم در ارمنستان بوده است.

4)        رشد اقتصادی در ایران و ارمنستان در طول سال‌های 2000 تا 2022 به صورت نوسانی، به معنای تغییرات افزایشی و کاهشی، بوده است. اما در مورد کشور ارمنستان، دو بازه زمانی خاص وجود دارد که رشد اقتصادی آن به شدت کاهش یافته است. این دو بازه شامل سال‌های 2008 تا 2010 و 2020 تا 2022 است. در این دو دوره زمانی مشخص، اقتصاد ارمنستان با رکود و مشکلات جدی مواجه بوده و رشد اقتصادی آن به صورت قابل توجهی کاهش یافته است. که اولین مربوط به بحران جهانی و دومی مربوط به درگیری نظامی بین این کشور و ارمنستان بوده است.

نمودار 1. مقایسه مهم ترین متغیرهای کلان اقتصادی ایران و ارمنستان

منبع: یافته های تحقیق بر اساس داده های بانک جهانی

ب) بررسی عملکرد تجاری خارجی ایران و ارمنستان

نمودار 2 نشان دهنده وضعیت تجارت بین ایران و  ارمنستان (صادرات و واردات) است.

نمودار 2. وضعیت تجارت خارجی ایران و ارمنستان

منبع: گمرک جمهوری اسلامی ایران

حجم مناسبات تجاری ایران با ارمنستان در سال ۱۳۹۹ با وجود همه فشار‌های تحریم و بحران کرونا که به انسداد موقت مرز‌های دو کشور و اعمال محدودیت‌های مختلف از جمله تعلیق موقت لغو روادید نیز منجر شد، متوقف نشده است.  

به طور کلی به طور کلی واردات ایران از ارمنستان طی دو سال گذشته و با روی کار آمدن دولت سیزدهم روند نوسانی داشته است. به گونه‌ای که میزان از ۱۷ میلیون  در سال ۱۳۹۹، به ۱۴ میلیون در پایان سال ۱۴۰۱ رسیده است. روند صادرات ایران به ارمنستان  از سال ۱۳۹۹ تا پایان سال ۱۴۰۱ افزایشی بوده است؛ به طوری که از حدود  ۳۰۴ میلیون به  حدود ۴۶۴ میلیون در پایان سال ۱۴۰۱ رسیده است.

طبق گزارش تارنمای trademap سهم ارمنستان از صادرات ایران در سال ۲۰۲۱ در حدود ۰.۴ درصد و از واردات در حدود ۰.۰۴ درصد است. این در حالی است که در همان سال ۲۰۲۱، سهم ایران از صادرات ارمنستان در حدود ۲ درصد و واردات ارمنستان در حدود ۸ درصد است؛ بنابراین وضعیت کلی تجارت خارجی ایران و ارمنستان  نشان دهنده  وابستگی ارمنستان به واردات از ایران است. از مهم‌ترین کالا‌های وارداتی ارمنستان از ایران سوخت­های معدنی و محصولات حاصل از تقطیر است.

 

ج) خنثی‌سازی تحریم ­ها از طریق  استفاده حداکثری از ظرفیت اقتصادی بین دو کشور

هر چند اقتصاد ارمنستان، کوچکترین اقتصاد منطقه قفقاز پس از جمهوری آذربایجان و گرجستان است، اما نباید مزیت­های اقتصادی و تجاری این کشور را نادیده انگاشت.  

مجاورت جغرافیایی و مرزی ارمنستان با جمهوری اسلامی ایران، روابط سیاسی بسیار نزدیک و با ثبات در سه دهه گذشته بین ایران و ارمنستان (با کمترین نوسان و تنش)، حضور هموطنان ارمنی در داخل کشور که بخش عمده آنان را صنعتگران، تجار و بازرگانان تشکیل می­دهند، عضویت ارمنستان در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و نیز قرارداد‌های تجاری ارمنستان با اتحادیه اروپا که امکان صادرات مجدد محصولات ایران به طرف­های ثالث اوراسیا و اروپا را فراهم می­کند، وجود منطقه آزاد تجاری ارس در مجاورت منطقه آزاد مِغری ارمنستان و پایانه مرزی و گمرکی نوردوز در استان آذربایجان شرقی از جمله ظرفیت ­ها و مزیت ­های شایان توجه ارمنستان از ابعاد اقتصادی و تجاری برای کشورمان به شمار می‌رود که می­توان  از آن­ها در راستای خنثی سازی تحریم ­ها استفاده کرد.

 در این میان، جنگ اخیر در منطقه قره باغ به موازات برخی چالش‌هایی که برای کشورمان به همراه داشت، فرصت ­هایی را نیز به وجود آورد که جایگزینی بیش از ۲۲۰۰ قلم کالا و محصولات ایرانی با کالا‌ها و محصولات ساخت ترکیه از جمله مهمترین موارد آن به شمار می‌رود.

 بهره مندی از فرصت ایجاد شده از جمله جایگزینی محصولات ایرانی با کالا‌ها و محصولات ساخت ترکیه فرصت بسیار مغتنمی است که علاوه بر ایجاد جهش صادراتی در سطح دوجانبه بین ایران و ارمنستان می­تواند موجب توسعه مناسبات چندجانبه ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا از طریق ارمنستان شود و در شرایط اقتصادی کنونی کشور موجب ارزآوری، تقویت صادرات و افزایش تولید داخل شود و همچنین شرایط را  برای به خنثی سازی تحریم­های غرب فراهم ­کند.

 

د) نکته پایانی

منطقه قفقاز از گذشته‌های دور، چه به عنوان بخشی از سرزمین و چه به عنوان حوزه نفوذ همواره مورد توجه ایران بوده است. ایران با توجه به پیوند‌های تاریخی دو ملت و اراده دو طرف و داشتن امتیاز همسایگی، همکاری‌های گسترده اقتصادی با جمهوری‌های قفقاز جنوبی و از جمله ارمنستان دارد.  

امکانات و نیاز‌های ارمنستان در زمینه‌های انرژی، حمل و نقل، صنایع و معادن، نیروی کار ارزان، تخصص و تکنولوژی در ساخت مصنوعات و موقعیت جغرافیایی این کشور از یک سو و موقعیت مناسب ایران، تخصص و تجربه ایران در بهره‌برداری از معادن، داشتن تکنولوژی روز برای تولید برخی کالاها، منابع غنی انرژی و راه‌های مواصلاتی گسترده از سوی دیگر ظرفیت‌های مطلوب دو کشور برای گسترش همکاری‌های اقتصادی است.  

با توجه به مناسبات تاریخی دوستانه و جایگاه این کشور در سیاست خارجی ایران ظرفیت‌های مناسبی برای همکاری‌های دوجانبه از جمله: توسعه همکاری‌های استانی، تقویت فعالیت‌های بخش خصوصی، پیگیری طرح‌ها و موافقتنامه‌هایی که به امضای دو طرف رسیده است، اجرایی کردن طرح‌ها همانند طرح احداث خط انتقال گاز به ارمنستان و بهره‌برداری سیاسی و امنیتی برای حضور تعیین‌کننده در منطقه قفقاز و ممانعت از گسترش بحران‌ها مانند بحران قره‌باغ به داخل ایران و ایجاد توازن قوا در تحولات منطقه و روابط آذربایجان و ارمنستان و معادلات منطقه‌ای از جمله مسائل انتقال انرژی، وجود دارد که می‌توان با بهره‌برداری از آن­ها، بخش قابل‌توجهی از فشار‌های ناشی از تحریم‌های اقتصادی آمریکا را به حداقل رساند.

پایان پیام//